Vermoorde docent / 'Huidskleur schutter onbelangrijk'

Vermoorde docent / 'Huidskleur schutter onbelangrijk'
door Eveline Brandt
TROUW 2004-01-19

De moord op conrector Hans van Wieren heeft heel weinig met etniciteit, met de Turkse afkomst van Murat D. te maken. ,,De dader had net zo goed een 'blank' kind kunnen zijn'', betoogt de Amerikaans-Nederlandse socioloog Bowen Paulle.



AMSTERDAM - ,,Er is een schietpartij op een school in Duitsland, en níemand begint over de Duitse cultuur als verklaring. Het is ook belachelijk om dat te doen. Het zijn freaks die dit soort daden begaan; kwetsbare jongeren die hulp nodig hebben.''

Bowen Paulle (33) deed jarenlang onderzoek op scholen in The Bronx en in de Bijlmer. Letterlijk participerend onderzoek, want hij werkte er ondertussen ook als leraar. Van 1996 tot '99 'dompelde' hij zich 'onder' in The Bronx, op een echte 'ghetto high school', en van 1999 tot 2002 op een vmbo-school in de Amsterdamse Bijlmer. Hij zag veel verschillen, maar op beide scholen maakte hij 'ontzettend veel uitbarstingen' mee. Paulle: ,,Gemiddeld kun je van de 45 minuten in een lesuur misschien 15 minuten effectief lesgeven. De rest van de tijd ben je bezig met ingrijpen: ga zitten, hou je mond, niet gaan slaan... Leraren en leerlingen beschrijven de sfeer als chaotisch. Duwen, spugen, schelden op de gang. Deze leerlingen maken thuis zeer veel labiele, emotionele situaties mee. En die nemen ze mee de school in.''

,,Mijn punt is: dat heeft heel weinig met huidskleur te maken, en ook heel weinig met de normen en waarden van die kinderen. Leerlingen die expliciet blijk geven van normale, haast burgerlijke normen en waarden -zoals: school is belangrijk, ik wil een goede baan, ik wil niet zwanger raken- kunnen in een opwelling dingen doen die daar niets mee te maken hebben. Zij komen opeens twee weken niet naar school, of dealen coke in het weekend, of gaan met een mes naar de disco. Het is niet helemaal onzin om alles terug te voeren op normen en waarden, maar het is zwaar overbelicht. De reactie van zo'n Balkenende: dat is een buitenstaandersperspectief, van iemand die niet aan den lijve ondervindt wat er aan de hand is.''

Paulle beschrijft bewogen de stress, de angst, de labiliteit van een deel van deze kinderen. ,,Kinderen die emotionele beheersing hebben, tegenover kinderen die dat niet hebben aangeleerd: dát maakt het nu het belangrijkste onderscheid. Niet huidskleur of culturele achtergrond. Waarom praten we niet over kinderen die emotioneel stabiel zijn, tegenover kinderen die labiel zijn? Ook miljoenen zogenenaamd 'blanke' Amerikaanse kinderen zijn helemaal de weg kwijt.''

Waarom dit iets vrij recents is, dat we een paar decennia geleden zoveel minder zagen? Paulle: ,,Omdat er toen veel meer sociale controle was. Het onderling verkeer was veel beter geregeld, ook op de Antillen, in Marokko, ook in de achterstandswijken van Amerika. Er was meer sociale voorspelbaarheid en regelmaat -in de wijken, in de gezinnen thuis. Veel minder kinderen werden blootgesteld aan chaos. 'Je mag geen geweld gebruiken, school is belangrijk' -dat hebben kinderen altijd gehoord, en dat horen ze nu ook. Maar de sociale relaties zijn nu veel chaotischer. Kinderen internaliseren dat en gedragen zich ernaar.''

,,Neem nou Murat D. Hoe dúrven mensen -politici, sociologen- direct na de moord over de Turkse achtergrond van die jongen te praten? Ze wisten nog niets van zijn leven. Het gaat erom hoeveel chaos en onvoorspelbaarheid zich heeft voorgedaan in het leven van zo'n jongen, misschien al 17 jaar lang, maar vooral in de maanden voor de schietpartij. Welke 'blanke' jongen uit Alabama of Enschede zou normaal reageren op 17 jaar chaos en een vader die voor de tweede keer in de bak zit?''

,,Ik weet ook niks van Murat, maar ik denk bij zo'n daad allereerst aan een jongen die totaal de weg kwijt is, een kwetsbaar kind, wellicht getraumatiseerd. Het kan zijn dat hij is mishandeld; dat hem nooit enige emotionele zelfdiscipline is bijgebracht; dat hij is blootgesteld aan chaos in het gezin. Dat is voor mij veel belangrijker dan etnische identiteit.''

,,Hoe scholen daarmee moeten omgaan? Dat is het pijnlijke punt van deze discussie. We moeten durven praten over oplossingen die sommige mensen meteen aan internaten doen denken. Zoals een beloningssysteem op school, maar ook een sanctiesysteem dat werkt. Want als de zelfdiscipline en de zelfcontrole niet door de ouders worden aangeleerd -en laten we reëel zijn, in veel achterstandswijken doen ouders dit niet- moeten we die van buitenaf opleggen. Ik wil kinderen die al kwetsbaar zijn niet straffen. Maar als je de chaos in hun leven op school laat doorgaan, straf je ze nog meer. We moeten veel meer sociale controle gaan uitoefenen. En accepteren dat discipline geen vies woord is. Dat soort dingen hebben we nu weer nodig; die hebben in het verleden ook veel houvast geboden.''